Aquariumvereniging de Kempvis Valkenswaard
NBAT
Verslag verenigingsavond 19 november:

Vissen in de evolutie.

Lezing door Jos Hoedeman.

In deze PowerPoint presentatie vormde de ontwikkeling van de vissen de rode draad. Ook werd ingegaan op de geschiedenis van de aarde, de continentendrift, het ontstaan van het leven en de overgang van het leven onder water naar bewoning op het vaste land.

De voorvader van de vissen blijkt een zekere Pikaia te zijn.
Het was een wormachtig diertje van 5 cm, dat zijn voedsel verzamelde via een kieuwkorf en met zijn staart zwembewegingen maakte. Dit fenomeen leefde 545 miljoen jaar geleden.
Maar hoe is Pikaia ontstaan? Waar komt het eerste leven vandaan? We moeten dan 4,5 miljard jaar terug naar het ontstaan van de aarde, een gloeiende bol, die langzaam afkoelt. Pas honderden miljoenen jaren later zijn de omstandigheden gunstig genoeg dat de meest primitieve bacteriën en blauwalgen zich kunnen ontwikkelen.

evolutie tijdlijn


In bovenstaand schema staat een tijdlijn van de geschiedenis van de aarde.
De eerste lijn bestrijkt een periode van 5 miljard jaar.
Aangegeven is wanneer de eerste cellen en de meercelligen ontstaan.
De tweede lijn is het stuk uit de eerste lijn met de blauwe accolade uitvergroot (de laatste 600 milj. jaar)
De derde lijn geeft de laatste 70 miljoen jaar weer, de periode na het uitsterven van de dinosauriërs.
De laatste periode is een afbeelding van de laatste 5 miljoen jaar, de periode waarin de mens op aarde kwam.

Het duurt nog meer dan 3 miljard jaar voordat de atmosfeer voldoende zuurstof bevat om meercellig leven mogelijk te maken.
We spreken dan van de Cambrische explosie.
Er ontstaan de meest bizarre levensvormen, waarvan een aantal de basis vormen van de latere wereldbewoners.
Levensvormen komen en gaan, het is als het ware een proeftuin in het evolutieproces.
Zoals Darwin al zei: ‘’Slechts de best aangepaste wezens zullen overleven.”
Het is opmerkelijk dat zich uit deze Pikaia eerst enkele vissengroepen met tandjes, de conodonten, hebben ontwikkeld en pas later kwamen het geraamte en de kaken.
Dan breekt het tijdperk van de vissen aan. Zij domineren de wateren, met name de Dunkleosteus met meer dan 5 meter lengte blijkt een enorme rover.
Samen met de eerste haaien beheersen zij de zeeën en jagen de overige waterdieren naar de binnenwateren en moerassen.
De lobvinnige vissen gedijen goed in de ondiepe wateren, enkele vissen kunnen zelfs luchtzuurstof (o.a. longvissen) verwerken.
Het duurt dan niet lang meer of dieren gaan het land veroveren. De eerste landbewoners zullen zich in de loop van  miljoenen jaren ontwikkelen tot reptielen, zoogdieren en vogels.

Fosiel

Fossiel van de uitgestorven vis Ophiopsis attenuata uit de ongeveer 150 miljoen jaar oude Solnhofener kalksteen. Vindplaats: Eichstätt, Duitsland.  Bron en meer info : Wikipedia

Ondertussen hebben de straalvinnige vissen zich over de hele wereld verspreid. Echter de verschuiving van de continenten heeft een grote invloed op lokale visgroepen.
Zo vinden we de karpers op het noordelijk halfrond en bijvoorbeeld de cichliden op het zuidelijke.

Zeer leerzame lezing die met name daar waar het taaie stof betrof toch boeiend met behulp van handen en voeten op de enthousiaste manier – zoals we die van Jos gewend zijn – werd gebracht.
Ook refereerde de 75 jarige spreker, erelid van de NBAT aan zijn bronnen: de aquariumencyclopedie van zijn oudoom J.J. Hoedeman waaruit hij veel informatie haalde, het Ecodrome museum in Zwolle (inmiddels gesloten) het Teylers museum in Haarlem en Naturales in leiden.
Via deze weg nogmaals dank voor de leuke en interessante avond.